Inhoud en stijl als één geheel

Wie José Saramago leest krijgt een unieke vervlechting van de grootste parameters in de literatuur voorgeschoteld: inhoud en stijl als werkelijk één geheel. De stijl bestaat bij Saramago uit lange, dansende zinnen waarin interne monoloog, dialoog en vertelling naadloos in elkaar overgaan binnen dezelfde zin, waardoor er subliem gevulde pagina's ontstaan van grote alinea's die lijken te suggereren dat Saramago's universum geheel gevuld is met woorden. De inhoud verhaalt zich in zijn boeken steeds als een interessant conceptueel experiment, zoals in De stad der blinden, waar hij de vraag stelt: wat als er een besmettelijke ziekte rondwaart die ons blind maakt? In Alle namen is dit thema iets complexer, wellicht minder briljant, maar alsnog geniaal: Meneer José werkt op een bureau van het Algemene Archief van de Burgerlijke stand, waar alle namen, geboorteplaatsen en -data verzameld worden in enerzijds een archief van de levenden, en eens mensen sterven overgeplaatst worden naar het archief van de doden. Saramago werkt dit thema theoretisch zo uit dat we de indruk krijgen dat het archief werkelijk alle data van iedereen bijhoudt, van de hele wereld, uit heel de geschiedenis, wat het archief een soort metafysische, bijna absurde, dimensie geeft. In feite doet de setting van dit boek me ook denken aan de films van Wes Anderson, maar dan met een stevige cinematografische kleuring door Tim Burton. Zoals we ons van een archief kunnen inbeelden, is het geordend op een misselijkmakend logisch-hiërarchische structuur die eerder aanvoelt als een labyrint dan als een systematisch geheel. Labyrintisch is ook de zoektocht die José Saramago doormaakt wanneer hij plots een buitengewone interesse krijgt in de gegevens van een vrouw wiens personeelsfiche onvolledig blijkt. Als een journalist gaat hij op zoek naar haar thuisadres, waardoor hij in feite reeds de grenzen van zijn bevoegdheden als medewerker van de Burgerlijke Stand overschrijdt, maar kan haar niet vinden. Wat volgt is een obsessieve zoektocht door de dwaalwegen van archief en stad, naar een vrouw die hij nooit gekend heeft. Een vrouw waarvan hij zelfs niet weet of ze nog leeft. Saramago's stijl is, zoals ik net al zei, de vervollediging van dit 'zoektocht'-thema. Mr Josés kronkelende zoektocht spiegelt ons pad door Saramago's dronken proza dat gevuld is met filosofische beschouwingen over het leven en de dood, de betekenis van namen, de aard van het onderzoek en het nut van de archivistiek. Volgens mij maakt Alle namen een prototypisch onderdeel uit van Saramago's werk, hoewel het in de schaduw staat van kaskrakers zoals Stad der blinden. Voor elke Saramago fan, zeker de moeite waard!

Door Simon Vaes